تناقض قیمت و تقاضای نفت

چرا مراجع بین‌المللی همزمان با افت مصرف، رشد قیمت طلای سیاه را پیش‌بینی کردند؟

منبع خبر: دنیای اقتصاد

کلمات کلیدی

قیمت نفت- بازار جهانی- نفت خام- صادرات نفت- اخبار انرژی

متن خبر

علت و معلول‌ها و عوامل بنیادین نقش مهمی در روند تغییرات قیمت نفت در بازار جهانی این کالا دارند. برای مثال در حالت عادی قیمت نفت می‌تواند به دو علت افزایش پیدا کند. «پیشی گرفتن تقاضا از میزان عرضه» و «بروز اختلال در عرضه نفت» دو عاملی هستند که می‌توانند منجر به کمبود نفت در بازار و رشد قیمت آن شوند. در کنار اهرم‌هایی که منجر به رشد قیمت نفت می‌شوند، «افزایش عرضه نفت‌خام به بازار نسبت به تقاضای آن» و «رشد چشمگیر قیمت‌ها»، عواملی هستند که می‌توانند باعث فشار بر قیمت‌ها شده و بازار نفت را به سراشیبی سقوط ببرند.

 بازار نفت هر دو این شرایط را تجربه کرده است و با آن بیگانه نیست اما اتفاقی که حالا در بازار جهانی نفت در حال رخ دادن است این است که با وجود پیش‌بینی کاهش تقاضای جهانی نفت خام، این انتظار از سمت سازمان‌های بین‌المللی و تحلیلگران وجود دارد که قیمت‌ طلای سیاه همچنان با رشد همراه باشد. این انتظار در شرایطی وجود دارد که اصولا کاهش تقاضا، منجر به شکل گرفتن مازاد عرضه نفت خام در بازار جهانی و فشار بر قیمت‌ها می‌شود.

 به گزارش بلومبرگ، با وجود پیش‌بینی دو سازمان بین‌المللی بزرگ از کاهش رشد تقاضای جهانی نفت خام در سال آینده به علت قیمت‌ بالای ۸۰ دلار بر بشکه، جنگ تجاری و افت ارزش پول در اقتصادهای نوظهور، چشم‌انداز قیمت نفت نه تنها کاهشی نیست بلکه افزایشی خواهد بود. بر اساس این گزارش به قلم جولیان‌لی، پیش‌بینی اخیر آژانس بین‌المللی انرژی و اوپک از کاهش تقاضای نفت خام به علل یاد شده لزوما به این معنی نیست که قیمت نفت سقوط خواهد کرد. در واقع تداوم نگرانی فعالان بازار نفت نسبت به نبود ظرفیت مازاد کافی برای افزایش تولید از سمت کشورهای تولیدکننده نفت علتی است که مانع ریزش قیمت‌ها با وجود کاهش تقاضای جهانی نفت خام خواهد شد. این نگرانی در شرایطی بر قیمت‌ها اثرگذار خواهد بود که اختلال عرضه از سمت برخی کشورهای تولیدکننده نفت، همچنان تداوم دارد. در این میان، کاهش تولید و صادرات نفت خام ایران در پی بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه کشورمان نقشی اساسی در سناریوی رشد قیمت نفت با وجود افت تقاضا ایفا می‌کند.

پارادوکس در بازار نفت

 بر اساس تازه‌ترین گزارش‌های منتشر شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی و اوپک، انتظار می‌رود تقاضای جهانی نفت خام در سال آینده با رشدی ۳۶/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز همراه باشد. این پیش‌بینی برای رشد مصرف نفت خام، بسیار کمتر از پیش‌بینی‌هایی است که در سال ۲۰۱۴ و همزمان با جهش قیمت نفت وجود داشت. بر این اساس می‌توان گفت پیش‌بینی دو سازمان یاد شده برای تقاضای جهانی نفت خام، یک پیش‌بینی بدبینانه است. در سال ۲۰۱۴ قیمت نفت در بالاترین حالت به ۱۱۴ دلار بر بشکه رسید که طبیعتا به علت بالا بودن این رقم بر تقاضای جهانی نفت خام تاثیر منفی داشت. هرچند قیمت فعلی نفت خام که در محدوده ۸۰ دلار بر بشکه نوسان می‌کند فاصله چشمگیری با اوج قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ دارد، اما عوامل دیگر از جمله کند شدن رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه که موتور محرک تقاضای نفت خام هستند، باعث شده است نیل آتکینسون، رئیس بخش صنعت نفت آژانس بین‌المللی انرژی بعد از انتشار گزارش این سازمان، جمعه گذشته اعلام کند که «هرگونه تغییری در چشم‌انداز تقاضای نفت خام در سال ۲۰۱۹، بیشتر به سمت کاهش تمایل خواهد داشت تا افزایش.»

اقتصادهای نوظهور  و معضل نفت  گران

با توجه به شرایط فعلی عرضه نفت خام به بازار جهانی، یافتن توضیحی برای پیش‌بینی آتکینسون دشوار نخواهد بود زیرا خلاصه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی «بازگشت انرژی گران بود». شاخص نفت خام برنت در ماه جاری با رسیدن به ۸۷ دلار بر بشکه، به بالاترین قیمت در چهار سال گذشته دست یافت. هرچند قیمت این نفت شاخص در معاملات هفته گذشته با کاهشی ۵ دلاری مواجه شد اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این سقف قیمتی همچنان برای بسیاری از کشورهای مصرف‌کننده نفت بسیار بالا محسوب می‌شود و می‌تواند مانعی برای رشد تقاضای آنها باشد.

کشورهایی مانند هند و چین که موتورهای محرک اصلی رشد مصرف نفت در دنیا هستند، در پی جنگ تجاری که آمریکا آن را به راه انداخته است، با تضعیف ارزش پول ملی در مقابل دلار مواجه شده‌اند. بنابراین قیمت هر بشکه نفت خام (که در بازار جهانی به دلار قیمت‌گذاری می‌شود)، برای آنها گران‌تر از قبل از آغاز جنگ تجاری تمام می‌شود. برای مثال قیمت بنزین و سوخت دیزل در اوایل ماه جاری برای رانندگان خودروها در هند رشدی بی‌سابقه داشته و این در حالی است که قیمت جهانی نفت هنوز ۴۵ درصد کمتر از اوج قیمت‌ها در سال ۲۰۰۸ است. افزایش قیمت سوخت در این کشور می‌تواند مشکلات اجتماعی و سیاسی مختلفی را برای سیاستمداران به وجود بیاورد از همین رو دولت هند کاهش مالیات بر سوخت را در برنامه‌‌های خود مد نظر قرار داده است.

هند سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت خام است و رشد قیمت نفت تا آنجا برای این کشور گران تمام شده است که وزیر نفت این کشور اخیرا در رابطه با قیمت‌های بالای نفت نامه‌ای به اوپک نوشته و از این ساختمان کنترل قیمت‌ها را خواستار شده است. اوپک قرار است در تاریخ ۱۷ اکتبر (دو روز دیگر) با مقامات هندی گفت‌وگو داشته باشد تا نگرانی‌های این مشتری بزرگ نفت خام را کاهش دهد. با این حال محمد بارکیندو، در حاشیه کنفرانس نفت و پول در لندن که هفته جاری برگزار شد، اعلام کرد که «بازار تحت عوامل غیربنیادین بسیاری قرار دارد که فراتر از کنترل صنعت نفت است.» این اظهارنظر می‌تواند به این معنا باشد که تلاش عربستان و روسیه که در حال حاضر با تمام قوا مشغول افزایش تولید هستند، برای جبران اختلال عرضه نفت به بازار به خصوص اختلال ناشی از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، موفق نخواهند بود. بر اساس گزارش اوپک، عربستان سعودی در ماه گذشته میلادی ۱۰۸ هزار بشکه به تولیدات خود افزوده و مجموع تولیداتش را به ۵۱/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده است. همچنین به گزارش اویل‌پرایس، روسیه نیز رکورد بیشترین تولید روزانه پس از فروپاشی شوروی با تولید ۵۴/ ۱۱ میلیون بشکه در روز به ثبت رسانده است که ۱۵۰ هزار بشکه بیشتر از تولید روزانه این کشور در ماه آگوست است. این دو کشور پس از خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام برای جبران کاهش عرضه نفت خام ایران به بازار، برای افزایش تولید به توافق رسیدند. با این حال شواهد حاکی از آن است که با وجود افزایش تولید این دو کشور، نه تنها قیمت نفت برای کشورهای مصرف‌کننده کاهش نیافته است، بلکه بیم آن می‌رود که با وجود کاهش تقاضای این کشورها، قیمت‌ها همچنان در سطحی بالا باقی بمانند. این اتفاق باعث شده است علاوه بر رانندگان هندی، رانندگان خودروها در چین نیز قیمتی بالا برای سوخت‌گیری پرداخت کنند. به گزارش بلومبرگ، قیمت سوخت در این کشور طی یک سال گذشته رشد ۲۸ درصدی داشته است.

نقش ایران در گران ماندن قیمت نفت

آن‌طور که جولیان لی در بلومبرگ تحلیل می‌کند، بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران از جمله عواملی است که با وجود توقف رشد تقاضای نفت خام، باعث خواهد شد قیمت نفت صعودی باقی بماند. بنابراین دولت آمریکا در شرایطی به صفر کردن خرید نفت ایران اصرار دارد و رشد قیمت را از این ناحیه رقم زده است که از دیگر سو با به راه انداختن جنگ تجاری و تهدید رشد اقتصاد کشورهای در حال توسعه، خرید بشکه‌های نفت را برای اقتصادهای نوظهور تبدیل به معضلی جدی کرده است.

به گزارش بلومبرگ، صادرات نفت خام ایران از زمان خروج ترامپ از توافق بین‌المللی برجام تا کنون افتی ۳۹ درصدی داشته و ممکن است پس از تاریخ ۴ نوامبر با اختلال بیشتری نیز مواجه شود. شوک خروج نفت‌ صادراتی ایران از بازار جهانی نفت در حالی باعث جهش قیمت‌ها شده است که بازار نفت همچنان با بحران افت تولید روزانه نفت در ونزوئلا مواجه است. در عین حال برخی اعضای اوپک مانند لیبی و نیجریه نیز در دوره‌های زمانی مختلف به دلیل درگیری‌های داخلی تولیداتشان به‌صورت دوره‌ای متوقف می‌شود. در چنین شرایطی و از آنجا که پس از اقدام عربستان به افزایش تولید، ظرفیت اضافی اوپک برای تولید نفت با کاهش چشمگیر همراه شده است، این پیش‌بینی در بازار نفت وجود دارد که با وجود کاهش تقاضا، قیمت جهانی نفت با رشد همراه باشد. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، در حال حاضر ظرفیت اضافی تولید در اوپک ۲ میلیون بشکه در روز است هرچند این میزان افزایش تولید از سمت کشورهای اوپک اثبات نشده است. در چنین شرایطی کارشناسان عقیده دارند شوک قیمتی ناشی از «کاهش عرضه» و «کم شدن ظرفیت مازاد تولید» می‌تواند بیش از پیش به زیان اقتصادهای نوظهور تمام شود، زیرا جنس آن با «افزایش قیمت نفت در پی افزایش تقاضا» که اصولا از رشد مناسب اقتصادی کشورهای در حال توسعه ناشی می‌شود، متفاوت است و نشان از بحران دارد.