جدال زعفران با رقبای نوظهور، قاچاق و تقلب

منبع خبر: پایگاه خبری اتاق ایران

کلمات کلیدی

زعفران ایران- بازار زعفران- قاچاق- اتاق بازرگانی- صادرات زعفران- بسته بندی زعفران- برند سازی- اخبار اقتصادی

متن خبر

به دلیل خشکسالی، هر ساله سطح زیرکشت زعفران در ایران افزوده می‌شود اما به نسبت افزایش میزان تولید، حجم صادرات زعفران بالاتر نمی‌رود. مهمترین بازار صادرات زعفران، اسپانیا بود ولی به‌زودی بازار نوظهور چین جای اسپانیا را خواهد گرفت. از سوی دیگر بخشی از محصول ایرانی به دلیل موانع صادراتی از مسیر افغانستان و به اسم تولید آنها، به هندوستان صادر می‌شود.

افزایش سطح زیر کشت

کم‌آبی که به درد مشترک کل ایران‌زمین بدل شد و چون ویروسی همه را درگیر خود کرد، خیلی از روستاییان خواستند از تجارب همدیگر درس‌آموزند. خراسانی‌ها سال‌هاست که به دلیل کم‌آبی و شرایط خاص منطقه خود، کشت زعفران را به کشت دیگر محصولات کشاورزی ترجیح داده‌اند. در دوره رونق کم‌آبی مردم دیگر استان‌ها هم به کشت این محصول روی آورده‌اند؛ از استان‌های گرمسیر تا سرد و کوهستانی.

چند روز قبل، نشستی در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران تشکیل شد؛ در این نشست عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران گفت: «بیش از صد هزار هکتار اراضی زیر کشت زعفران در ایران وجود دارد؛ ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان است اما متأسفانه تنها به ۲۰ درصد از کشورهای دنیا صادرات زعفران دارد.» علی حسینی، عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران در مورد وضعیت تولید و صادرات این محصول گفته است: «بحران کم‌آبی، موجب می‌شود که در آینده نزدیک، کشت و تولید این گیاه که به آب زیادی احتیاج ندارد، چند برابر شود. بنابراین نباید در ایجاد بازارهای جدید برای صادرات زعفران تعلل کرد.» به گفته حسینی می‌توان با معرفی زعفران ایران و ویژگی‌های آن در کشورهای مختلف، برنامه صادرات حداقل سالانه ۵۰۰ تن زعفران در ۱۰ سال آینده در دستور کار قرار داد.

سید محمدحسن شریعتمدار، رئیس کمیسیون آب، محیط‌زیست و اقتصاد سبز اتاق ایران هم می‌گوید: «خشک‌سالی طولانی‌مدت ۱۵ ساله اخیر بر مناطق شرقی کشور تأثیر به سزایی بر درآمد، اشتغال و سطح زندگی مردم گذاشته است. بنابراین این موارد ایجاب می‌کند که فعالیت‌های اقتصادی ممکن و باقیمانده در این مناطق تقویت شوند تا مانع مهاجرت ۱۶۰ هزار خانوار روستایی مشغول درزمینهٔ زعفران به شهرها شویم.» به باور او تولید سالانه بیش از ۲۸۰ تن زعفران در کشور به ارزش تقریبی ۵ میلیون تومان برای هر کیلو، منبع مالی قابل‌ ملاحظه‌ای است.

محسن احتشام، رئیس اتاق بیرجند هم در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران درباره آخرین وضعیت سطح زیر کشت زعفران می‌گوید: «بیش از ۱۰۵ هزار هکتار زمین زیر کشت زعفران داریم و حدود ۳۶۰ تن زعفران تولید می‌کنیم؛ ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان است. ما حدود ۹۵ درصد زعفران دنیا را تولید می‌کنیم. ۹۲ درصد سهم تولید را خراسان رضوی و خراسان جنوبی دارد؛ ۸ درصد این تولید سهم استان‌های دیگر است».

چقدر زعفران صادر می‌کنیم؟

صادرات زعفران یکی از اقلام اصلی صادرات غیرنفتی ایران است؛ کالایی مهم و استراتژیک. احتشام، صادرکننده نمونه زعفران می‌گوید: «سال گذشته گمرک ایران، حجم صادرات زعفران را ۲۰۳ تن و ۵۴۹ کیلوگرم گزارش کرد. پیش‌بینی می‌شود امسال ۳۰۰ تن زعفران برداشت شود. مبلغ کل صادرات ۲۸۶ میلیون دلار است. اما این حجم از صادرات با سطح زیر کشت هماهنگی ندارد.»

هرساله به سطح زیر کشت زعفران افزوده می‌شود؛ سال ۱۳۹۳ در ایران ۸۳ هزار هکتار زمین زعفران داشتیم ولی این سطح در سال ۱۳۹۵ به مرز ۱۰۵ هزار هکتار رسید. افزایش سالانه سطح زیر کشت نشان می‌دهد به دلیل گسترش خشک‌سالی، خیلی از استان‌ها ترجیح دهند به کشت زعفران روی‌آورند.

آیا حجم صادرات به میزان سطح زیر کشت رشد می‌کند؟

صادرات زعفران همپای افزایش کشت آن رشد نمی‌کند؛ احتشام، رئیس شورای ملی زعفران ایران از دخالت عوامل متعدد می‌گوید: «ما نتوانسته‌ایم بازارهای خود را توسعه دهیم. دلیل اصلی این محدودیت‌ها در نقل‌وانتقال پول است. از سوی دیگر بازارهای جدیدی برای عرضه این محصول پیدا نکرده‌ایم. تناسبی بین عرضه و تقاضای زعفران وجود ندارد. بالا بودن نرخ سود بانکی، یکی دیگر از عواملی است که سبب‌شده خیلی از صادرکننده‌ها بی‌انگیزه شوند.» به گفته احتشام، هیچ مدیریتی بر بازار زعفران نداریم و این به دلیل ضعف فرآیند صادرت است. صادرکننده‌های زعفران در ایران تخصصی کار نمی‌کنند.

بسته‌بندی زعفران

بسته‌بندی محصول یکی از مشکلاتی است که بارها تولیدکننده و صادرکننده و حتی مشتری از آن گله دارد. بسته‌بندی یکی از الزامات صادرات است. حمیدرضا محلاتی صادرکننده زعفران، در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «تا زمانی که فرایند محصولات استراتژیک مثل کشمش، زعفران، خرما و پسته تخصصی نباشد و تحت استراتژی و برنامه تعیین‌شده اتحادیه عمل نکنند، ما نمی‌توانیم در این حوزه بی‌رقیب باشیم و جایگاه خود را حفظ کنیم. باید صادرکننده‌ها به مفاهیم علمی صادرت آشنا باشند و بسته‌بندی یکی از این مفاهیم است. صنعت بسته‌بندی و چاپ در ایران ضعف دارد و این مسئله توان رقابتی را از صادرکننده‌های ایرانی در مقابل بسته‌بندی مشابه اسپانیایی گرفته است».

برند در حوزه زعفران

ما برند معتبر داریم اما توان تبلیغات سنگین برای معرفی برند را نداریم؛ این گفته مشترک احتشام و محلاتی دو فعال صادراتی حوزه زعفران است. احتشام می‌گوید: «تولیدکننده ایرانی توان رقابت با تولیدکننده اسپانیایی را ندارد؛ آن‌ها در سال، حدود یک‌تن تولید دارند ولی بهره تسهیلاتی که دریافت می‌کنند ۴ درصد است؛ اما بهره تسهیلات در ایران ۱۶ درصد است. از سوی دیگر در حوزه معرفی برند نباید تک‌محصولی باشیم. باید روی فرآورده‌های جدید زعفران کارکنیم و به توسعه تنوع محصول توجه کنیم».

بازار زعفران کجاست؟

به‌غیراز چین و اسپانیا زعفران بازار دیگری هم دارد؛ احتشام این بازارها را در غرب جست‌وجو می‌کند. او معتقد است: «بازار آمریکا بزرگ‌ترین بازار برای صادرات زعفران است. عمده زعفران صادرشده به اسپانیا به نام زعفران اسپانیایی به امریکا ارسال می‌شود یعنی در بازار امریکا محصول بسته‌بندی‌شده اسپانیایی ارائه می‌شود. اما اگر خود ایرانی‌ها به این بازار دسترسی داشته باشند؛ می‌توانند در این حوزه اشتغال آفرینی کنند. بازار امریکا بازار استراتژیک برای زعفران است و ظرفیت ۳۰ الی ۴۰ تن زعفران را دارد ولی متأسفانه به دلیلی ما این بازار را در اختیار نداریم».

زعفران و بازارهای نوظهور

محصول زعفران با بازارهای نوظهوری مواجه است؛ زمانی اصلی‌ترین مشتری زعفران ایران، کشور اسپانیا بود ولی حالا از گرایش بازار چین به این محصول می‌گویند. چین تولیدکننده و مصرف کننده زعفران است. به گفته محلاتی در بازارهای نوظهور فرهنگ مصرف زعفران افزایش‌یافته است. زعفران در چین به دلیل اهمیت طب سنتی جایگاه بالایی دارد. در این چندساله میزان صادرات به هنگ‌کنگ از اسپانیا پیشی گرفته است. چین در آینده جایگزین بازار اسپانیا خواهد شد.

زعفران ایران در بازار افغانستان

مدتی است که کشاورزان افغانستانی به کشت زعفران روی آورده‌اند. آنها با طرح تجاری(بیزنس‌پلن) هلندی و انگلیسی کار خود را گام‌به گام جلو می‌برند. از سوی دیگر بخشی از محصول ایرانی به افغانستان صادر می‌شود و ازآنجا به اسم محصول افغانستانی به هندوستان و چین ارسال می‌شود. احتشام دلیل این را تعرفه صفر صادرات افغانستان به هندوستان و تعرفه ۳۵ درصدی ایران به هندوستان عنوان می‌کند.

تقلب در بازار زعفران

محصولات قلابی به اعتبار زعفران ایرانی ضربه می‌زند؛ حسینی می‌گوید: «اخیراً شنیده‌شده که در حوزه زعفران از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌شود؛ باید استفاده از رنگ‌های شیمیایی قدغن شود. همچنین باید استفاده از رنگ‌های شیمیایی به‌جای زعفران در رستوران‌ها و فرآورده‌های غذایی داخل کشور را با جدیت دنبال کنیم. باید طرح بهبود کیفیت و شناسنامه‌دار کردن زعفران ایران را به‌منظور اعتماد بیشتر به زعفران کشور دنبال کنیم».

محلاتی صادرکننده زعفران، می‌گوید: «برای اینکه ببینید چه میزان کالای قلابی به بازار زعفران وارد می‌شود کافی است سری بهدبی بزنید. در آنجا محصول را با رطوبت بالا بسته‌بندی می‌کنند و این به کیفیت و نام محصول ایرانی ضربه می‌زند.» احتشام هم معتقد است: «کالای تقلبی زعفران از خارج به کشور نمی‌آید؛ این‌ها در داخل آماده می‌شوند؛ مثلاً بارنگ کردن پیازچه‌های زعفران آن را به‌جای خود زعفران می‌فروشند یا با رطوبت بالا صادر می‌کنند».

چه باید کرد؟

اولین مسئله صدور کارت اهلیت برای صادرکننده‌ها است؛ این را احتشام می‌گوید؛ شورای ملی صادرات با سازمان توسعه تجارت رایزنی‌هایی داشته است و قرار است که صادرات زعفران و دیگر کالاهای استراتژیک تخصصی و علمی شود. اگر همین یک مشکل برطرف شود بعد از آن می‌توانیم درباره فرهنگ مصرف زعفران و اهمیت این محصول در سفره ایرانی سخن بگوییم. در سایه صادرات علمی، می‌توانیم موانع تکنیکی صادرات را برطرف کنیم؛ موانعی چون  بانکی تا بسته‌بندی مناسب و توجه به فرآورده‌های زعفران.